در تورباتو بخوانید:موزه ایاصوفیه استانبول

شهر تاریخی، زیبا و بزرگ ترکیه، شهری نیست کمه بتوان در یک روز از آن دیدن کرد. در طول سفر با تور شهر ترکیه اگر قصد بازدید از ترکیه را دارید زمان را از دست ندهید و سفر خود را با بازدید از مسجد ایاصوفیه استانبول آغاز کنید. بله مسجد ایاصوفیه استانبول می بایست اولین جایی باشد که از آن در استانبول ترکیه دیدن می کنید، مسجد ایاصوفیه قدیمی ترین ساختمان دنیا نیست، اما ساختمانی تاریخی با 1478 سال سن است که از زلزله ها و جنگ های متعدد در طول تاریخ جان سالم به در برده و امروزه به عنوان ساختمانی منحصر به فرد و شگفت انگیز از نظر اندازه، معماری و زیبایی شناخته می شود. بی اغراق مسجد ایاصوفیه استانبول نه تنها یکی از مکان های بی مانند در استانبول است، بلکه یکی از بی مثال ترین ساختمان های تاریخی در دنیاست. 

ایا صوفیه که در ابتدا به عنوان کلیسا ساخته شد، با نام کلیسای اعظم شناخته می شد. دلیل این نامگذاری ابعاد بزرگ ایا صوفیه نسبت به دیگر کلیساهای شهر بود. کلیسای اعظم که درست در کنار کاخ اعظم کنستانتین قرار داشت، یکی از کلیدی ترین کلیساهای امپراتوری روم به شمار می‌رفت و برای تاجگذاری ها استفاده می‌شد. سنگ بنای کلیسای ایا صوفیه نخستین بار در سال 360 میلادی گذاشته شد؛ اما چیزی که آن زمان کلیسا خوانده می شد با شکل امروزی ایا صوفیه تفاوت های بسیار داشت. در واقع ایا صوفیه کلیسایی است که 3 بار در همین نقطه از نو ساخته شد و هربار شکل بسیار متفاوتی پیدا کرد. این کلیسا، ظاهر کنونی خود را مدیون امپراتور بزرگ بیزانس، ژوستینین یکم (Justinian I) است. ژوستینین در سال 532 دستور داد تا ظاهر باشکوهی برای ایا صوفیه مهیا کنند. به این ترتیب معماران رومی دست به کار شدند و با ترکیبی از مرمر سفید، کاشی های خارق العاده، موزاییک های زیبا و خلاقیتی بی بدیل، کلیسای ایاصوفیه را بنا کردند. این کلیسا به مدت هزار سال روزانه مورد توجه بود و در همان زمان، عنوان بزرگترین کلیسای جهان را در دست داشت. البته با روی کار آمدن عثمانی ها، داستان ایا صوفیه شکل دیگری به خودش گرفت. 

برای رفتن به این موزه در تور لحظه آخری تمام وسایل نقلیه عمومی به راحتی در دسترس است. شبکه اتوبوس، مترو و تراموای استانبول با برپایی چندین ایستگاه در محله سلطان احمد، رفت و آمد گردشگران را به مسجد ایاصوفیه، مسجد سلطان احمد، کاخ و موزه توپکاپی و سایر دیدنی های این منطقه تسهیل کرده اند. 

نشانی مسجد ایاصوفیه استانبول :

ترکیه، استانبول، نزدیک کاخ توپکاپی محله سلطان احمد واقع در منطقه اروپایی 

Sultanahmet area (old town), nearby Topkapi palace

  در سال ۱۴۵۳، زمانی که محمد فاتح، سلطان مسلمان و عثمانی، استانبول را فتح کرد، ایا صوفیه به مسجد بدل شد و تا قرن بیستم کاربری خود را حفظ کرد. چیزی نگذشت که مسجد ایا صوفیه به مرکزی برای تجمع مسلمانان تبدیل شد و روزانه بسیاری برای ادای نماز و شرکت در فعالیت های مذهبی به این مسجد می رفتند. به تدریج مناره ها، محراب، منبر، جایگاه موذن، حوزه علمیه و دیگر نمادهای مسلمانانه به این ساختمان اضافه شدند و ایا صوفیه بیشتر به مساجد عثمانی شبیه شد. البته ایا صوفیه برای همیشه مسجد نماند و پس از روی کار آمدن جمهوری ترکیه، آتاتورک، رییس جمهور وقت در سال ۱۹۳۵ این ساختمان را به عنوان یکی موزه استانبلوافتتاح کرد. به این ترتیب امروزه اگر به سراغ ایا صوفیه بروید، می توانید همزمان نمادهای کلیسا و مسجد را ببینید و از مجموعه موزه آن بازدید کنید. 

چه جالب است بدانید که برای قرن ها، مسجد ایا صوفیه و تا قبل از این موزه شود، به عنوان بزر گ ترین حرم در جهان شناخته می شد. البته امروزه گنبد این مسجد و یا به عبارتی دیگر موزه، به عنوان بزرگ ترین موزه ی دنیا شناخته می شود. ساختمان اصلی موزه ی ایاصوفیه در استانبول در سال ۳۶۰ میلادی به عنوان یک کلیسای چوبی ساخته شد.

این کلیسا که به نام مگال کلیسای به معنای کلیسای بزرگ هم نیز خوانده می شد، در سال ۴۰۴ سوزانده شد. فرمانروای وقت در سال ۴۱۵ میلادی آن را با یک باسیلیکای بسیار بزرگ جایگزین کرد اما، در سال ۵۳۲ میلادی در هنگام قیام نیکا در برابر جاستینیان سوزانده شد. اما دقیقا ۴۰ روز پس از هنگام شورش، جاستینینچ دوباره بازسازی ایا صوفیه را آغاز کرد. امپراطور آن قدر به خود و ساخته اش قره شده بود که گفت ما با ساختن این مکان از سلیمان نبی هم که یکی از زیباترین سالن های جهان را داشت، حتی زیباتر ساخته ایم. موزه ی ایاصوفیه در تور استانبول زمانی که برای اولین بار توسط امپراطوری بیزانس و در سال ۵۳۶ میلادی افتتاح شد، هیچ وقت فکرش را نمی کرد که این کلیسای سابق، در طول سالیان و قرن ها کاربری خود را عوض خواهد کرد.

زمانی ایاصوفیه به مسجد تبدیل شد که ارتش عثمانی توانست قسطنطنیه را فتح کند و در خلال بسیاری از اقداماتش، این کلیسا را با تغییر کاربری به یک مسجد تبدیل کند. پس از آن که ایاصوفیه به مدت ۹۱۶ سال کلیسا بود، در سال ۱۴۵۳پس از تسخیر کنستانتینپول توسط سلطان محمد دوم عثمانی بلافاصله به ایا صوفیه رفت و دستور تبدیل آن را به مسجد داد و پس از آن ایا صوفیه تا قرن ها به عنوان مسجد باقی ماند.

در قرن بعد، ترمیم و ساختن عناصر اسلامی در ساختمان توسط معمار سینان انجام شد. مناره ها، میر آب و منبرها نیز در این دوران اضافه شدند و بخش های مختلفی نظیر کتاب خانه، مقبره ها و فواره ها نیز اضافه شد. با تغییر کلیسا به مسجد، ۴ مناره به ساختمان اصلی اضافه شد و آثار و نمادهای مسیحیت در این بنا کنار گذاشته شد. سال ‌ها بعد در زمان سلطان سلیمان، به علت نامناسب تشخیص دادند نقاشی ‌ها و تزئینات داخلی بنا، روی آن ها را با گچ پوشاندند. در زمان سلطنت پادشاهان سلطانی بنای ایاصوفیه همواره با تغییراتی روبرو بود.

البته در قرن ۲۰ میلادی نیز کلیسا و یا مسجد ایاصوفیه در تور استانبول ارزان به یک موزه تبدیل شد. در سال ۱۹۳۵میلادی، مسجد ایاصوفیه به دستور آتاتورک رئیس جمهور فقید ترکیه به یک موزه ی فرهنگی با نام موزه ی ایاصوفیه تبدیل شد. این موزه از هر دوره ای که در استانبول گذشته ودیعه ای در خود دارد و از این رو یکی از مهم ترین بناهای کشور ترکیه است. از جمله آثاری که در این موزه وجود دارد می توانیم به موزاییک ‌های بیزانسی و سپرهای بسیار بزرگ دایره ‌ای شکل عثمانی که روی آن ها اسامی مقدس و آیات قرآنی نوشته شده است را به شما معرفی کنیم.

مساحت فضای موزه ی ایاصوفیه در استانبول چیزی حدود ۶ هزار متر مربع است. عمده ی مصالح به کار رفته شده در ساخته شدن این ساختمان، آجر است و با مرمر نیز پوشانده شده است. در ساخت آن طاق‌ ها و ستون ‌ها با هماهنگی دقیق و ظریفی در کنار هم به کار رفته ‌اند. در این موزه ۴ ستون بسیار بزرگ وجود دارد که ۴ طاق بالا را نگه داشته ‌اند، گنبد اصلی نیز روی آن ها قرار گرفته است. این بنا در مجموع دارای ۱۰۷ ستون و ۹ در است که بزرگ ترین آنها، در وسطی است.

این در با چارچوب فلزی و قاب مرمری برای ورود امپراطور طراحی شده بود. در داخل بنا نقاشی ‌ها، تزئینات و کاشی ‌های بزرگ و زیبایی به چشم می‌ خورند که روی آن ها آیه ‌های قرآنی و احادیث نوشته شده است. در تزئینات آن از فلزات و سنگ‌ های با ارزش مربوط به هنر بیزانسی استفاده شده است. در ساختار بنا در موزه ی ایا صوفیا تدبیر هوشمندانه ‌ای برای هماهنگی طاق ها و ستون ‌ها به کار رفته‌ است. ۴ ستون عظیم از سنگ خارای مصری، شبیه پای فیل، ۴ طاق بالا را نگه داشته ‌است و گنبد بر روی آن‌ ها آرمیده ‌است.

در ساقه ی گنبد، حلقه‌ ای از ۴۰ پنجره نزدیک به هم قرار گرفته که نور از آن ‌ها به داخل ساختمان می ‌تابد. عمق گنبد ۱۸ متر و بلندی گنبد ۵۶ متر از سطح زمین است و قطر آن ۳۳ متر است که پشت بند آن برابر با دو و نیم گنبد است که خود در هر پهلو بر یک تو رفتگی ستون دار کوچک قرار گرفته است. در طرفین فضای بسیار بزرگ مرکزی، با گنبدی با بلندی ۵۶ متر از کف دو طبقه، راهرو جانبی قرار دارد که بار گنبد را منتقل می ‌کند به قوس ‌های عظیمی که در وسط سر درهای پنجره را در میان گرفته ‌است. ردیف دیگری از پنجره در پایین و دور تا دور گنبد قرار دارد.

دیوارهای موزه ی ایاصوفیه در استانبول با معرق ‌های تزئین شده با سنگ‌ های قیمتی تزئین شده است. همانطور هم که گفتیم، در تزئینات ساختمان این موزه از فلزات گرانبهایی منتسب به هنر بیزانسی استفاده شده‌ است. در حیاط داخلی، فواره ‌هایی برای وضو قرار گرفته است. در زاویه ی جنوبی مسجد به جای گلدسته ‌ای از جنس سنگ، گلدسته ‌ای از جنس آجر ساخته شده است. موزائیک‌ ها و تزئینات داخلی موزه ی ایا صوفیا در استانبول نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است.

از زیباترین بخش ‌های این بنا، تزئینات ایا صوفیا و موزائیک‌ های بیزانسی آن است. در میان آن قطعات و تابلوهای ساخته شده از طلا، نقره، مرمر و سفال لعاب دار رنگارنگ دیده می‌ شود. تابلوهای موزائیک ایا صوفیا را می ‌توان بر سطح داخلی نیم گنبدها، دیوارها، طاق‌ ها و رواق‌ ها و بر سر در ویژه امپراتور و دیگر مکان ها را دید. بر اثر ویرانی‌ ها و تعمیرات پی در پی، بخشی از موزه ی ایا صوفیا در استانبول از بین رفته ‌است که از جمله ی آنان می توانیم به تابلوی موزائیک تصویر عیسی مسیح که در ۱۳۵۵ میلادی آن را بر سطح داخلی گنبد ساخته بوده است.

این اثر گویا تا میانه ی سده ی ۱۷ میلادی نیز بر جای بوده و در زمان عبدالمجید دوم، غازی عسکر عزت افندی با نوشتن آیاتی از سوره ی نور آن را پوشانده ‌است. همچنین بخش ‌های برنزی به کار رفته در قسمت جنوبی کتابخانه نیز از جمله ی آثار هنری نفیس به ‌شمار می ‌آیند. دیوارهای این بخش را تخته سنگ‌ های ارزشمند و گران ‌قیمتی پوشانده که قدمت آن به قرن ۴ میلادی باز می ‌گردد.